در تاریخچه‌ی شیوه‌های ساخت و ساز حرفه‌ای، آجر یکی از قدیمی‌ترین مصالح برای ساخت انواع دیوار در ساختمان سازی است. همچنین دیوارهای آجری، پایه‌ها، ستون‌ها و سطوح جاده‌ها که هزاران سال پیش از آجر ساخته شده‌اند هنوز سالم و دست نخورده باقی مانده‌اند، بنابراین آجر از دوام بالایی نیز برخوردار است. امروزه اغلب از آجرها برای ساخت دیوار استفاده می‌شود، به ویژه به عنوان سطح خارجی یک دیوار تزئینی. می توان گفت امروزه آجر به یکی از مهم ترین انواع مصالح ساختمانی تبدیل شده است. اگر علاقمندید بیشتر در خصوص پیشینه و گذشته آجر بدانید می توانید سری به مقاله ما تحت عنوان ” تاریخچه آجر ” بزنید.
وقتی از شما خواسته می‌شود به یک ساختمان آجری فکر کنید، ممکن است تصویری از یک مدرسه با آجر قرمز یا یک سازه‌ی سنتی مشابه را به یاد آورید، اما «آجر» به یک ماده‌ی واحد اشاره نمی‌کند – در واقع، آجرها می‌توانند از مواد مختلفی ساخته شوند که هر کدام برای اهداف مختلفی استفاده می‌شود.
در اینجا انواع مختلفی از آجرها و همچنین موارد استفاده‌ی هر کدام را بررسی خواهیم کرد.
آجر چیست؟
به طور رسمی، واژه‌ی «آجر» برای نشان دادن یک واحد ساختمانِ ساخته شده از خاک رس استفاده می‌شود، اما در دوران مدرن از آن برای اشاره به یک واحد ساختمانی مبتنی بر سنگ یا خاک رس استفاده می‌شود که هنگام ساخت و ساز با ملات سیمانی متصل می‌شود. به طور معمول، آجرها حدود ۸ اینچ طول، ۴ اینچ عرض و ضخامت های مختلفی دارند. با این حال، استانداردها در کشورهای مختلف متفاوت است. واحدهای ساختمانی سنگی یا رسی بزرگتر معمولاً «بلوک» نامیده می‌شوند.
مزایای ساخت و ساز با آجر
هنگامی که از آجر به عنوان بخشی از ساخت و ساز استفاده می‌شود، مزایای بسیاری وجود دارد.
· زیبایی‌شناسی:
آجرها رنگ‌های طبیعی و متنوعی و همچنین بافت‌های گوناگونی را ارائه می‌دهند.
· استحکام:
آجرها استحکام فشاری بسیار خوبی دارند.
· تخلخل:
توانایی انتشار و جذب رطوبت از مهمترین و مفیدترین خواص آجر است که دما و رطوبت داخل سازه را تنظیم می کند.
· ضد حریق:
آجر ضد حریق یا درواقع آجر نسوز یکی از انواع آجر است. در صورتی که یک سازه آجری به درستی تهیه شود، می‌تواند حداکثر تا ۸ ساعت در برابر آتش‌سوزی مقاومت کند. جهت اطلاع بیشتر در این زمینه پیشنهاد ما مطالعه مقاله ” آجر نسوز چیست؟ ” است.
· میرایی صدا:
میزان صدایی که دیواره آجر مسدود می‌کند بسته به نوع ماده و ضخامت دیواره متفاوت است، اما اَشکال استانداردِ یک بلوک سازه به طور متوسط ۶۰-۷۰ دسیبل است و دیوارهای آجری می‌توانند به گونه‌ای ساخته شوند که تا بیش از ۲۰۰ دسیبل صدا را مسدود کنند.
· عایق‌بندی:
آجرها در مقایسه با سایر مصالح ساختمانی می‌توانند بالاتر از عایق حرارتیِ طبیعی عمل کنند. آجرها به دلیل توانایی جذب و آزاد‌سازی آرام گرما، می‌توانند به تنظیم و نگهداری دمای داخلی سازه کمک کنند. به این ترتیب، آجرها می‌توانند باعث صرفه‌جویی قابل‌توجهی در انرژی شوند – یعنی بیش از ۵۰ درصد در مقایسه با سازه‌های چوبی.
· مقاومت در برابر سایش:
آجر چنان محکم است که ترکیب‌بندی آن در برابر سایش مقاومت بسیار خوبی ایجاد می‌کند.
آجر چگونه ساخته می‌شود؟
آجرها را می‌توان به روش‌های مختلفی تهیه کرد، اغلب از یک ماده بر پایه‌ی خاک رس استفاده می‌شود، به شکل قالب درآمده و سپس با حرارت یا سایر فرآیندهای خشک کردن به شکل ثابت درمی‌آید.
قدیمی‌ترین آجرها از خاک رس طبیعی استفاده می‌کردند و در زیر آفتاب خشک می‌شدند. با گذشت زمان، تکنیک‌هایی ایجاد شد تا آجرها در برابر وزن، گرما، هوا و فرسایش مقاوم‌تر و مستحکم‌تر شوند. می‌توان آجرها را فشرده کرد تا هوا و رطوبت اضافی آنها از بین برود و متراکم‌تر شوند یا می‌توانند فرآیندهایی را برای تخلخل بیشتر متحمل شوند. خاک رس را می‌توان با بتن، خاکستر یا مواد شیمیایی مختلف مخلوط کرد تا ترکیب آجر تغییر پیدا کند . به کیفیت مطلوب برسد.
آجرها چگونه دسته‌بندی می‌شوند؟
می‌توان آجرها را به روش‌های مختلفی دسته‌بندی کرد. مثلاً می‌توان آجر را به انواع آجرهای «روکار» (نمایان و قابل مشاهده در نمای خارجی سازه) و آجرهای «زیرکار» (که به طور سازهای استفاده می‌شوند و از دید پنهان هستند) تقسیم کرد. روش دیگرِ دسته‌بندی آجر بر اساس نحوه‌ی تولید آنها است: «نپخته» (آجری که در هوا خشک می‌شود) و «پخته» (آجری که برای سخت شدن در کوره‌ها پخته می‌شود). آجرها را همچنین می‌توان با توجه به کاربرد معمول آنها دسته‌بندی کرد: آجرهای «معمولی» برای ساخت و سازهای مسکونی استفاده می‌شوند، در حالی که آجرهای «مهندسی» در پروژه‌های عمرانی سنگین‌تر مانند جاده‌ها، پل‌ها یا فاضلاب‌ها استفاده می‌شوند.
دسته بندی آجر ها بر اساس شکل
می‌توان آجرها را بر اساس شکل آنها دسته‌بندی کرد. برخی از اَشکال معمول آجر عبارتند از:
· آجرهای سوراخ‌دار:
آجر های سوراخ دار یا آجر لفتون حاوی سوراخ‌های استوانه‌ای زیادی هستند که در سرتاسر آجر حفر شده‌اند. وزن آنها بسیار سبک است.
· روکش‌های آجری:
این آجرها نازک هستند و برای روکش سطح استفاده می‌شوند.
· آجرهای هواکش (متخلخل):
این آجرها دارای سوراخ‌های بزرگی برای گردش هوا و کاهش وزن هستند. از آنها در کف‌های معلق و دیواره‌های حفره استفاده می‌شود.
· آجر Bullnose:
این آجرها با زوایای گرد قالب‌گیری می‌شوند.
· آجرهای توخالی:
این آجرها تقریباً دارای یک سوم از وزن آجرهای معمولی هستند و بیشتر در دیواره‌های پارتیشن که به تحمل بار نیاز ندارند استفاده می‌شوند.
· آجرهای کپینگ:
از این آجرها برای پوشاندن قسمت بالای دیوارهای مستقل استفاده می‌شود.
· آجر سنگفرش:
این آجرها مقدار زیادی آهن دارند. از آنها در زیرسازی سنگفرش استفاده می‌شود.
دسته‌بندی آجرها بر اساس مواد خام
در شیوه‌های مدرن ساخت و ساز، آجرهای معمولی با توجه به مواد تشکیل دهنده و روش ساختشان طبقه‌بندی می‌شوند. تحت این طبقه‌بندی، پنج نوع رایج از آجر وجود دارد:
آجرهای سفالی سوخته
آجرهای سفالی سوخته به شکل کلاسیکِ آجر وجود دارند که با فشرده کردن خاک مرطوب درون قالب و سپس خشک شدن و پخت آنها در کوره ساخته می‌شوند. این یک مصالح ساختمانی بسیار قدیمی است – نوعی آجر که در بسیاری از سازه‌های باستانی جهان یافت می‌شود. از نظر ظاهری، این آجرها بلوک‌های جامد ساخته شده از خاک رس سخت شده و معمولاً به رنگ قرمز هستند.
آجرهای سفالی سوخته به طور معمول در چهار کلاس فروخته می‌شوند که کلاس اول بهترین کیفیت و مقاومت را دارند. این آجرهای رسی سوخته درجه یک هیچ نقص قابل‌توجهی ندارند و طبیعتاً هزینه‌ی آنها بیشتر از کلاس‌های پایین‌تر است.
هنگامی که از آجرهای سفالی سوخته در دیوارها استفاده می‌شود، نیاز به گچ‌کاری یا رندرینگ با ملات دارند. موارد استفاده برای آجرهای سفالی سوخته عبارت است از:
· دیوارهای بنایی
· فوندانسیون‌ها
· ستون‌ها
آجرهای ماسه آهکی
آجرهای ماسه آهکی (که به آنها آجرهای کلسیم سیلیکات نیز گفته می‌شود) با مخلوط کردن شن، خاکستر بادی و آهک ساخته می‌شوند. همچنین می‌توان رنگدانه‌ها را برای رنگ‌دار شدن اضافه کرد. سپس این مخلوط تحت فشار قالب‌گیری می‌شود تا آجر ساخته شود. آجرهای ماسه آهکی به روش آجرهای سفالی سوخته در کوره پخته نمی‌شوند. در عوض این مواد توسط یک واکنش شیمیایی به هم پیوند می‌خورند که با خشک شدن آجرهای مرطوب تحت فشار و گرما اتفاق می‌افتد. آجرهای ماسه آهکی می‌توانند مزایایی نسبت به آجرهای سفالی داشته باشند، مثلاً:
· شکل آنها یکنواخت است و پرداخت صاف‌تری دارند که نیازی به گچ‌کاری ندارند.
· این آجرها استحکام بسیار خوبی را برای سازه‌های باربر ارائه می‌دهند.
· ظاهر رنگ آنها به جای رنگ قرمز معمولی، خاکستری است. وقتی رنگدانه‌ها اضافه می‌شوند، می‌توان از آجرها برای اهداف زینتی استفاده کرد.
· در هنگام ساخت، به ملات کمتری نیاز دارند.
· لبه‌ها صاف و دقیق هستند و ساخت و ساز را آسان‌تر می‌کنند.
· آجرها نمک و مواد معدنی را پس نمی‌دهند.
موارد استفاده برای آجرهای ماسه آهکی عبارت است از:
· فوندانسیون‌ها و دیوارهای سازهای
· دیوارها و ستون‌های آجریِ در معرض دید
· کاربردهای زینتی (وقتی رنگدانه‌ها اضافه می‌شوند)
آجرهای مهندسی
آجرهای مهندسی در درجه اول در پروژه‌های عمرانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، جایی که استحکام و مقاومت در برابر عناصر ضروری است. آنها مبتنی بر خاک رس هستند و می‌توانند با بسیاری از مواد دیگر مخلوط شوند. آنچه آجرهای مهندسی را از انواع دیگر متمایز می‌کند دوام فوق‌العاده‌ی آنها است: آنها در دمای بیش از حد بالا پخته می‌شوند تا آجری به سختی آهن تولید شود. آنها همچنین دارای تخلخل بسیار کمی هستند و در مکان‌هایی مانند فاضلاب، دیوارهای حائل، کوره‌ها، کارهای فوندانسیون و تونل‌های زیرزمینی مورد استفاده قرار می‌گیرند، جایی که مقاومت در برابر آب و یخ‌زدگی بسیار مهم است. آنها در دو کلاس الف و ب ارائه می‌شوند که کلاس الف مقاومت دارای استحکام بالاتر و جذب آب کمتری برای استفاده در سخت‌ترین شرایط است.
آجرهای بتنی
آجرهای بتنی از بتن جامد ساخته می‌شوند و در بین صاحبان خانه محبوبیت بیشتری پیدا کرده‌اند. آجرهای بتنی به طور سنتی در آجرکاری‌های داخلی (پنهان) مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما بیشتر در کارهای خارجی مانند نمای خارجی و نرده‌ها استفاده می‌شوند تا زیبایی مدرن یا شهری را فراهم کنند. در صورت افزودن رنگدانه در حین تولید، این آجرها در رنگ‌های مختلف قابل تولید هستند. از آجرهای بتنی نباید در کاربردهای زیر زمین استفاده شود.
آجرهای سفالی خاکستر بادی
آجرهای سفالی خاکستر بادی با خاک رس و خاکستر بادی تولید می‌شوند – یک محصول جانبی از سوختن زغال سنگ – که در حدود ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد سوزانده می‌شوند. از آنجا که خاکستر بادی حاوی مقدار زیادی اکسید کلسیم است، این نوع آجرها گاهی اوقات به عنوان خودمتراکم توصیف می‌شوند زیرا در معرض رطوبت منبسط می‌شوند. گرچه این تمایل به انبساط می‌تواند شکست فوری نیز ایجاد کند. مزیت آجر سفالی خاکستر بادی سبک وزن بودنِ آن نسبت به آجر سفالی یا بتنی است.
کاربردهای معمولِ آجر سفالی خاکستر بادی عبارتند از:
· دیوارهای سازهای
· فوندانسیون‌ها
· ستون‌ها
· در هرجایی که افزایش مقاومت در برابر آتش نیاز باشد.