پیش از آنکه با مهمترین نکات درباره ملات ساروج، آشنا شوید، باید بدانید ملات ساروج چیست؟ این ماده ترکیبی است که در ساخت و ساز باعث استحکام و مقاومت بنا می شود. در گذشته زمانی که می خواستند گنج های گرانبها را دفن کنند، از این ملات استفاده می کردند.
در ادامه تعریف اینکه ملات ساروج چیست می توان گفت ملاتی بسیار سخت و نفوذ ناپذیر است که در این مطلب به طور کامل با آن آشنا می شوید. ملات ساروج از ابتکارات معماری قدیم ایران می باشد که برای بنا های مستحکم و مقاوم به کار برده شده است. در زمان های گذشته از این ماده علاوه بر ساخت و ساز، برای دفن گنجینه ها نیز استفاده می کردند.
زیرا دارای سختی و نفوذپذیری زیادی می باشد که همین امر سبب به دردسر انداختن بسیاری از باستان شناسان و گنج یاب ها می شد. بنابراین برای آشنایی با ملات ساروج و کاربرد های آن در ادامه همراه ما باشید.
? پیشنهاد ویژه: بهترین آجر ساختمانی?
ملات ساروج چیست؟
همانطور که پیشتر اشاره شد از این ملات امروزه در صنعت ساختمان سازی مورد استفاده قرار می گردد. البته قدمت استفاده از آن به تاریخ باستان برمی گردد، اما استحکام و مقاومت آن سبب شده تا امروزه نیز از آن استفاده شود.
ملات ساروج یکی از مهمترین مواد اولیه ای است که در ساختمان سازی مورد استفاده قرار می گیرد. نام دیگر آن نیز چاروک است. این ملات اگرچه ایجاد شده از آهک به عنوان ماده اصلی آن است، اما اگر بنا باشد در قسمت هایی از ساختمان مانع نفوذ رطوبت شوند از این ملات استفاده می شود.
می دانیم که برای ساخت و ساز ساختمان، مواد اولیه متفاوتی استفاده می شود. مثل آجر دکوراتیو یا آجر نسوز، خاکستر بادی، بتن اسفنجی و … یکی دیگر از این مواد، ملات ساروج است. این ملات نوعی ملات سنتی و بسیار قدیمی است که چاروک هم نام دارد. این ملات نوعی ملات ساده می باشد اما کاربرد بسیاری دارد و ضد آب می باشد، به همین دلیل برای بناهایی که با آب در ارتباط می باشند به کار گرفته می شود. آهک ماده اصلی این ماده بوده که به روش های مختلفی آن را به عمل می آورند.
تاریخچه ساروج
شاید برای شما جالب باشد که بدانید قدمت این ملات ساده اما پرکاربرد به بیش از ۷۰۰ سال قبل بر می گردد. اگرچه در آثار باستانی و قدیمی ایران اثری از ساروج کشف نشده اما در بسیاری از کتب تاریخی درباره مصالح از آن نام برده شده است. گفته می شود از ساروج برای ساخت آب انبارها و یخچال ها استفاده می شده تا بتوانند آب را در این مکان ها سرد نگه دارند.
روش استفاده از ساروج به این شکل بوده که خاک رس و آهک را با ترکیب مشخصی ترکیب و سپس طی ترکیب با آب از آن خمیر سفتی ایجاد می شود که در ادامه به آن الیافی گیاهی استفاده و ترکیب می کردند. تولید این ملات در ایران به دو روش سرد و گرم بوده است.
ساروج از مصالح قدیمی می باشد که در ایران و برخی از کشور های کنار خلیج فارس به کار برده شده است. برای ساروج تاریخچه دقیقی وجود ندارد اما هم اکنون در نقاط مختلف ایران نمونه هایی از ساروج وجود دارد که به ۷۰۰ سال قبل بر می گردند.
آخرین استفاده از ساروج در ایران به حدود هشتاد سال قبل و در ابتدای دوره پهلوی مربوط می شود و از آن تاریخ تا کنون این ملات استفاده ای در معماری ایران نداشته است و فقط در کتاب های مصالح از آن ذکر شده است.
نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که تاکنون هیچ سازه ساروج در ایران کشف نکرده اند اما به عنوان پی در بسیاری از بنا ها به کار رفته است. بنابراین از مشهورترین سازه هایی که پایه های آن با این ملات تشکیل شده است، می توان به سی و سه پل اصفهان اشاره کرد.
? پیشنهاد ویژه: عیار بتن چیست ?
کاربرد ملات ساروج
ساروج نفوذپذیری کم و سختی زیادی دارد و همین امر سبب شده است که از آن به عنوان روکش استفاده کنند. همچنین برای سازه هایی که تماس مستقیم با آب دارند، مانند آب انبار ها، پل ها، حوض ها، حمام ها و… به کار گرفته می شود. نکته جالب توجه این است که استحکام این ماده با تماس بیشتر آب، نه تنها کم نمی شود بلکه بیشتر هم خواهد شد. همچنین این ماده، سطح صاف و براقی ایجاد می کند که باعث می شود در تزئینات ساختمان نیز به کار گرفته شود، اما امروزه کاربرد آن به دلیل اختراع ملات های سیمانی، کاهش یافته است.
همانطور که اشاره شد این ملات به دلیل ضدآب بودن، نفوذناپذیر است از همین رو غالبا در سازه های مختلف بصورت روکش استفاده می شد. از مهمترین کاربردهای این ملات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- روکش بناهایی که در تماس مستقیم با آب هستند مثل آب انبارها، پل ها، حمام ها و…
- استفاده از ویژگی جلادهندگی و صاف کردن سطوح کاربرد تزیینی در ساختمان ها
? پیشنهاد ویژه: چرا آجرهای ساختمانی سوراخ دارند؟ ?
انواع ملات ساروج
این ترکیب ضد آب و سنتی در گذشته به جای سیمان استفاده می شد. پس از اینکه انسان توانست به کاربرد سیمان پی ببرد استفاده از ملات ساروج از رده خارج شد. با این وجود این ملات در گذشته به دو طریق تولید می شد، همین موضوع مبنای دسته بندی آن است.
پیش از آنکه سیمان اختراع شود، از ملات ساروج برای آب بندی حوض ها و آب انبار ها استفاده می کردند، اما مصرف آن امروزه کاهش یافته و ملات سیمان جایگزین آن شده است. این ملات در دو نوع ساروج سرد و ساروج گرم وجود دارد که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.
ملات ساروج سرد
برای تولید این نوع ملات آب، آهک و خاکستر با نسبت های مشخص ترکیب و به شکل خمیر مانند در می آمد. پس از آن برای افزایش دادن چسبندگی ملات مقداری خاک رس به این ترکیب اضافه می شد. در صورتی که بخواهد ساروج نقش استخوان بندی ایفا کند لازم است مقداری ماسه بادی نیز به آن اضافه شود.
لویی یا پنبه جگن ترکیب دیگری است که برای پیشگیری از ترک خوردن ساروج باید اضافه شود. پیشتر اشاره شد که مقداری خاکستر نیز به این ترکیب اضافه می شود، از آنجا که سیلیس غیر بلوری در خاکستر در ترکیب با دوغاب آهک سیلیکات کلسیم را ایجاد می کند. این نوع ساروج تولید شده ساروج سرد می نامند، البته به دلیل کند بودن فرایند تولید سیلیکات کلسیم به این نوع ساروج، کندگیر نیز گفته می شود.
ماده چسباننده ساروج سرد از مخلوط آب به مقدار کافی، ۱۰ پیمانه گرد آهک و ۷ پیمانه خاکستر الک شده به دست می آید که برای اینکه قوا و چسبندگی آن را افزایش دهند، به آن یک پیمانه خاک رس اضافه می کنند. ماسه بادی نیز نقش پرکنندگی و استخوان بندی در ساروج دارد، به همین دلیل یک پیمانه به این ماده اضافه می کنند.
همچنین برای آنکه از ترک خوردگی ساروج جلوگیری کنند، لوئی( پنبه جگن) یا موی بز به ساروج اضافه می کنند. خاکستر نیز مقدار زیادی سیلیس غیر بلوری دارد که در هنگامی که با دوغاب آهک مخلوط می شود با آن ترکیب شده و سبب به وجود آمدن سیلیکات کلسیم می شود. از آنجایی که این فرایند به کندی انجام می گیرد، به همین دلیل ملات ساروج کند گیر است.
ملات ساروج گرم
ساروج گرم نوعی ملات آهک آبی است که طریقه به دست آمدن آن به وسیله پختن و آسیاب کردن سنگ های آهکی رس دار می باشد. این نوع ملات ها در جنوب ایران و در حاشیه شمالی خلیج فارس دیده می شوند که پس از گذشت سال ها هنوز تخریب نشده و در ساختمان های دریایی پابرجا مانده اند. از مشهورترین ساروج سرد می توان به ساروجی اشاره کرد که در بندر خمیر واقع شده است.
در روش تولید این ساروج مقداری تفاوت با نوع ملات سرد است. برای این روش سنگ های آهکی پخته و سپس آسیاب می شوند. استفاده از این ساروج در شهرهای جنوبی ایران رواج داشته است.
? پیشنهاد ویژه: آجر فشاری چیست ?
مواد تشکیل دهنده ملات ساروج
همانطور که می دانید هر ملاتی ترکیباتی دارد، که ساروج نیز این چنین است. در ساروج از آهک و سیلیس فعال استفاده می شود. این سیلیس قابل جایگزین با سیلیکافیوم میکروسیلیس نیز می باشد. در صورتی که بخواهید از ساروج به عنوان لایه ای پوششی برای سطوح مختلف استفاده کنید برای پیشگیری از ترک خوردن آن لازم است از موارد گفته شده در ترکیبات آن استفاده شود.
نکته مهمی که لازم است درباره ساروج بدانید، اینکه ساروج پس از خشک شدن کاهش حجم پیدا می کند. از همین رو در روند تولید آن الیاف طبیعی استفاده می شود اما امروزه از الیاف پلیمری، فلزی یا شیشه ای در تولید آن استفاده می شود.
از آهک و سیلیس فعال، برای ساخت ساروج استفاده می کنند که باید به فعال بودن سیلیس توجه شود زیرا اهمیت بسیاری دارد. امروزه می توان مواد دیگری مانند سیلیکافیوم میکروسیلیس را جایگزین سیلیس فعال نمود. استفاده از ساروج برای پوشش سطوح به کار گرفته می شود، به همین دلیل باید توجه شود تا ترک خوردگی بر روی آن ایجاد نشود.
همچنین خاصیت کاهش حجم از معایب این ملات بوده که همین امر می تواند سبب ترک خوردگی در ساروج شود، از این رو یکی از نقاط ضعف این ماده به شمار می آید. نکته دیگر این است که در گذشته برای ساخت ساروج از الیاف طبیعی استفاده می کردند، اما امروزه جایگزین های دیگری مانند الیاف پلیمری، فلزی و شیشه ای دارد.
? پیشنهاد ویژه: یخ زدگی بتن ?
روش تهیه ملات ساروج
به خوبی می دانید که برای داشتن یک ملات ساروجی خوب لازم است ترکیب مواد تشکیل دهنده آن به درستی صورت بگیرد. در واقع عدم رعایت این ترکیبات می تواند منجر به ترک خوردن و عدم حصول نتیجه دلخواه را به همراه داشته باشد.
روش تهیه این ملات به این صورت است که ابتدا خاک رس و آهک را به نسبت مشخص یعنی شش به چهار مخلوط می کنند تا گل سفتی حاصل شود، سپس آن را به مدت دو روز ورز می دهند.
بعد از آنکه مواد را ورز دادند، به اضافه کردن خاکستر کوره حمام و مقداری مواد الیافی لوئی می پردازند. حال مخلوط به دست آمده را به وسیله چوب هایی به قطر ده سانتی متر می کوبند تا با یک دیگر به خوبی عجین شوند.
اندازه مواد لازم برای تهیه ساروج به شرح زیر است:
- گرد آهک شکفته ۱۰ پیمانه
- خاکستر الک شده ۷ پیمانه
- خاک رس ۱ پیمانه
- ماسه بادی ۱ پیمانه
- لوئی ( تخم و پرزهای نوعی نی است) ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم
- آب به مقدار کافی
باید برای ترکیب آهک و خاک رس از نسبت شش به چهار استفاده کنید. اگر بخواهید نتیجه قابل قبولی از ترکیب دریافت کنید باید آن را به مدت دو روز به خوبی ورز دهند. پس از آن نوبت به اضافه کردن خاکستر و مواد الیافی طبیعی می رسد.
مخلوط به دست آمده باید با چوب های مخصوصی کوبیده شود تا خمیر مناسبی به دست آید.
? پیشنهاد ویژه: پایایی بتن چیست ?
روش تشخیص ساروج
تشخیص ساروج کار راحتی نیست، اما این بدان معنا نیست که نمی توان آن را به طور کامل تشخیص داد. از آنجایی که در طبیعت ترکیبات سخت زیادی وجود دارد و با اطمینان نمیتوان آن ها را ساروج نامید اما آزمایشاتی وجود دارد که می توان به وسیله ی آن ها ساروج را تشخیص داد. ساده ترین راه حل این است که به محلی که فکر می کنید حاوی ساروج است، با کفش ضربه زده و چندین بار به تکرار این کار بپردازید.
در صورتی که جرقه ای مشاهده کردید، در آنجا ساروج وجود دارد. روش دیگر استفاده از اره می باشد، یعنی سطح مورد نظر را به وسیله اره خراش دهید، اگر به صورت پودر شد، آن ترکیب ساروج است. همچنین برای تشخیص ساروج می توانید بر روی سطح مورد نظر ترکیبی از آب و بنزین بریزید، در صورتی که بعد از ریختن سطح مورد نظر سیاه شد، ساروج در آن جا وجود دارد.
به طور خلاصه برای تشخیص ساروج یکی از راه های زیر را امتحان کنید:
- یکی از راه ها ضربه زدن به سطحی است که فکر می کنید از ساروج پوشیده شده است. اگر در زمان ضربه زدن با کفش جرقه در نقطه مورد نظر مشاهده کردید یعنی از ساروج استفاده شده است.
- راه دیگر استفاده از اره برای خراش دادن سطح پوشیده شده از ساروج است. اگه در محل تماس اره پودری ایجاد شد می توان گفت ترکیب مورد استفاده در آن نقطه ساروج است.
- راه سوم نیز استفاده از ترکیب آب و بنزین در محل پوشیده شده با ساروج است. در صورتی که سطح مورد نظر سیاه شد نیز نشان دهنده استفاده از ساروج در آن نقطه است.
? پیشنهاد ویژه: پی ساختمان چیست ?
سخن پایانی
اگرچه استفاده از این نوع ملات امروزه در ساخت و ساز منسوخ شده اما گزینه های جایگزین زیادی ایجاد شده که مصرف کنندگان می توانند از آن طریق نیاز خود را برطرف کنند. صنعت ساخت و ساز در برهه کنونی با بهره گیری از فناوری های نوین در تولید مصالح مورد نیاز پیش می رود از همین رو سازوج یکی از موادی است که نمی تواند همپای این صنعت پیش برود.
استفاده از انواع ملات های سیمانی یا حتی چسب های مختلف سبب شده نه تنها استحکام مورد نیاز در بناها ایجاد شود بلکه هزینه تولید نیز کاهش پیدا کرده است. همانطور که اشاره کردیم این ملات در گذشته کاربرد بسیاری داشته و برای حمام ها، پل ها و حوض ها مورد استفاده قرار گرفته است اما با اختراع سایر ملات ها، کاربرد آن کمتر شده است.
این ملات دارای دو نوع گرم و سرد می باشد که امیدواریم با آن ها آشنا شده باشید و با توجه به نیاز خود ملات مورد نظر خود را انتخاب کنید. شرکت پیشگامان آژمان تدبیر، اصفهان آجر، ارائه دهنده انواع آجر نسوز، آجر شیل، دکوراتیو و … شما می توانید جهت خرید انواع آجر مثل خرید آجر ده سوراخ و یا خرید آجر لفتون با ما در تماس باشید.