آزبست یکی از مصالح و متریال ساختمانی است که می‌تواند در سیستم‌های حرارتی و عایق بندی لوله‌ها، مصالح دیوار و سقف، چسب‌ها، کاشی و مصالح کف، مصالح ضد حریق، سیمان و صفحات سیمانی همچون ایرانت و لوله‌های سیمانی کم فشار و پرفشار مورد استفاده قرار گیرد. هر چند بیشترین مصرفی که از پنبه نسوز در صنایع ساختمانی می‌شود، ساخت صفحات سیمانی می‌باشد.
این ماده‌ی معدنی طبیعی متشکل از فیبرهای قابل انعطافی است که در مقابل حرارت، الکتریسیته و خوردگی مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهد، به همین خاطر در صنایع مختلفی کاربرد دارد اما نباید میزان خطرناک و سمی بودن آن را نادیده گرفت. از جمله کاربردهای پنبه نسوز، استفاده در صنایع ساخت و ساز است که به عنوان یک عایق به صورت مؤثر به کار برده می‌شود و می‌توان آن را به کاغذ، سیمان، پلاستیک، پارچه و سایر مواد مورد استفاده در ساخت و ساز نیز اضافه کرد. نکته بسیار مهمی که باید در هنگام کار با ماده مذکور مدنظر قرار داد، این است که زمانی گرد آزبست تنفس و یا خورده شود، فیبرهای آن می‌تواند به طور دائم درون بدن باقی بماند و باعث ایجاد التهاب، ایجاد زخم و همچنین آسیب‌های ژنتیکی شود.
آزبست چیست؟
در این بخش بیشتر به معرفی این ماده پرکاربرد اما سمی خواهیم پرداخت. آزبست که با نام پنبه نسوز نیز شناخته می‌شوند، شامل سیلیکات زنجیری منیزیم و آهن است که از بافتی الیاف مانند برخوردار می‌باشد. به طور کلی پنبه نسوز به صورت سنگ معدنی از معدن قابل استخراج است و سنگ آن در معادن سنگ آذرین درونی تشکیل می‌شود. این ماده معدنی از گذشته‌های دور توسط مردم روم، آسیا و یونان بوده در تهیه کاغذ، پارچه و لباس نسوز استفاده میشد و مورد توجه اشراف و پادشاهان بوده است.
صنعت ساختمان سازی از بزرگ ترین صنایع مصرف کننده پنبه نسوز در جهان به شمار می‌رود، همچنین قیمت آجر نیز باعث استفاده وسیع آن در ساخت و ساز می‌شود. می‌توان گفت که در مجموع ۶۵ تا ۸۰ درصد پنبه نسوز تولیدی جهان در صنایع سیمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ورقه‌های تخت تا صفحه‌ای که برای پوشش سقف یا به عنوان سقف کاذب، آجرهای سیمانی، و ورقه‌های کف پوش ساختمان و هچنین لوله‌های انتقال مایع با فشار بالا معمولا از جنس این الیاف می‌باشند. اما چرا این ماده جایگاه بالایی در ساختمان سازی داشته است؟ برخی از مهم ترین مزایای آن عبارتند از:
- ضد احتراق بودن، عایق مناسب حرارت و الکتریسیته
- جهت افزایش ظرفیت جذب کنندگی سیمان در هنگام ساخت و ساز
? مطالعه بیشتر: سازه Lsf چیست؟ بررسی مهم ترین نکات آن ?
تاریخچه آزبست
پنبه نسوز از زمان‌های بسیار قدیم مورد استفاده بشر بودن است و سابقه استفاده از آن قدمتی طولانی مدت دارد. این ماده بسیار قدیمی برای اولین بار توسط انسان‌ها در دوره پارینه سنگی به عنوان آبکاری سرامیک به کار رفته است، زیرا برخی از کوزه‌های شکسته شامل این الیاف بوده‌اند که قبل تاریخ در فنلاند، روسیه مرکزی، نروژ و سوئد یافت شده است. جالب است بدانید اولین استفاده‌ای که از ماده مذکور شده است به ۲۵۰۰ قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد. اما کاربرد آن صرفا برای مردم فنلاند، روسیه مرکزی، نروژ و سوئد نبوده و در دنیای غرب و آسیا از پنبه نسوز به عنوان یک ماده شگفت آور طبیعی منبع خوبی برای نخ و رشته مطلوبی برای کالاهای پارچه‌ای بسیار گران‌قیمت به شمار آمده است. به همین دلیل در پوشش‌ها، دستمال‌ها، رومیزی‌ها و لباس‌های مخصوص به کار رفته است.
اینطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد در دوران روم و یونانی‌ها و حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح از این ماده معدنی در منابع یونانی استفاده شده است و آن را غیر قابل انجماد می‌نامیدند. آنها به این نکته پی برده بودند که این ماده از هدایت حرارتی کم برخوردار بوده و نسبت به آتش و اسید نیز مقاومت بالایی دارد. آنها همچنین می‌دانستند که پنبه نسوز با اثرات بیولوژیکی خیلی مضر همراه است و خطرات بهداشتی مرتبط با آن را به رسمیت می‌شناختند. یونانی‌ها پنبه نسوز را برای فتیله مشعل‌های دائمی در وستال‌ها (کالج) مورد استفاده قرار می‌دادند و در لباس‌های مراسم تشییع جنازه پادشاهان نیز نشانه‌هایی از کاربرد آزبست‌ها دیده شده است.
فقط رومی‌ها و یونانی‌ها نبودند که به کاربردهای این ماده پی برده بودند بلکه منابع چینی، سینالایی و هندی نیز از آن استفاده کرده‌اند و سابقه به کارگیری آن به تاریخ پایان قرن ۵ میلادی بر می‌گردد که از آن به عنوان پارچه ضد آتش استفاده می‌کردند. پس از آن در دوران قرون وسطی، انقلاب صنعتی در انگلستان و قرن بیستم رفته رفته استفاده از آزبست‌ها دستخوش تغییر قرار گرفت و در قرون وسطی استفاده از آن به شدت کاهش یافت و اقلامی که از این ماده تشکیل شده بودند قیمت بسیار بالایی داشتند. در دوران انقلاب صنعتی انگلستان کاربرد آزبست‌ها به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد و کارآفرینان به این نتیجه رسیدند که این ماده می‌تواند در موارد صنعتی و تجاری استفاده گردد و آنها را ثروتمند کند. یکی از صنایعی که از این ماده به طور گسترده استفاده کرد، صنعت راه آهن بود که مهندسین راه آهن از آن به عنوان خنک کننده خطی، واگن باری و همچنین اطاق کارگران قطار استفاده می‌کردند. آنها از ویژگی نسوز بودن آن برای عایق بندی لوله‌ها، دیگ‌های بخار و آتشدان‌ها در لکوموتیوهای بخار بهره می‌بردند.
در قرن بیستم استفاده از این ماده معدنی کاهش پیدا کرد، زیرا محققان به این نکته رسیده بودند که تعداد زیادی از مرگ و میر‌ها و مشکلات ریوی به دلیل وجود معدن آزبست در این شهرها می‌باشد. با توجه خطرات ناشی از استفاده از پنبه نسوز و آسیب‌های تنفسی که در معادن آن وجود داشت، قوانینی برای به کارگیری وضع شد که حاکی از افزایش تهویه و اینکه بیماری ازبستوز یک بیماری غیر قابل عذر است، بود. در این میان مواد دیگری مانند فیبر فایبر گلاس اختراع شد که می‌توانست جایگزین خوبی بار یپنیه نسوز باشد.
? مطالعه بیشتر: عایق بندی ساختمان و مهم ترین نکات که قبل از انجام باید بدانید! ?
آزبست چه ویژگی‌هایی دارد؟
تا اینجا به این مسئله پی بردیم که علی رغم ویژگی بسیار جالبی که این ماده دارد و برای بشر شگفتی آور بوده است، با خطرات جدی همراه است و سرطان زا بودن ترکیبات این ماده معدنی بر هیچ کس پوشیده نیست؛ بنابراین گرایش مردم به سمت خرید آجر سفال در صنعت ساز و ساز بیشتر شد. همانطور که مشاهدات و گزارش‌های مستند علمی نشان می‌دهد، کسانی که به طور مستمر با این ماده و ترکیبات حاوی این الیاف در تماس هستند به بیماری‌هایی همچون سرطان دچار شده‌اند. می‌توان گفت که این الیاف بعد از سرب و جیوه، در رتبه سوم خطرناک ترین ماده برای محیط زیست و سلامت انسان به حساب می‌آید. تا کنون روش‌های مختلفی برای کاهش اثرات مورد استفاده قرار گرفته است اما میزان خطرناک بودن این ماده، تغییری نکرده است و تنها راه حل برای مقابله با آثار سوء آن، حذف کامل آن از کلیه صنایع است که با اختراع جایگزین‌های آن مانند آجر لفتون می‌توان این امر را اجرایی کرد.
با وجود جایگزین‌هایی که برای این الیاف وجود دارد، اما بسیاری از صنایع همچنان از آزبست‌ها استفاده می‌کنند تا همچنان این ماده به عنوان یک خطر عمده شغلی و یا یک آلاینده محیطی بسیار خطرناک به شمار آید که می‌تواند بهداشت و سلامتی افراد جامعه را به خطر اندازد. این الیاف به دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی همچون مقاومت در برابر خردشدگی، مقاومت خمشی، مقاومت در برابر ضربه و همچنین مقاومت در مقابل ترکیدن در محصولات سیمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تمام این خواص به طول الیاف پنبه نسوز بستگی دارد. محصولی با کیفیت تر است که دارای طول الیاف بیشتر و در نتیجه مقاومت بالاتر باشد. اما باید این را حتما لحاظ مرد که هیچ مقداری از ماده معدنی مذکور بدون خطر نیست و می‌تواند سلامتی افراد و محیط زیست را تحت تاثیر قرار دهد، اما زمانی خظرش بیشتر خواهد بود که یک نفر در معرض مقدار با تراکم بالا و یا برای مدت طولی در مواجهه با مقدار کم آن قرار گیرد.
متاسفانه تا کنون راه حلی برای کاهش اثرات مخرب و از بین بردن اثرات تماس با پنبه نسوز یافت نشده است. کارشناسان در طول تحقیقاتی که بر روی بیماری‌های ناشی از این الیاف انجام داده‌اند، به این نتیجه رسیده‌اند که بیشتر افرادی که با بیماری‌های مرتبط با آن شناسایی شده‌اند مردانی هستند که بالای ۶۰ سال سن دارند.
? مطالعه بیشتر: نمای سبز ساختمان چیست – بررسی مزایا و معایب آن ?
کاربردهای آزبست چیست؟
دیدیم که بشر از گذشته تا کنون در صنایع مختلفی از این ماده معدنی استفاده کردند، از به کارگیری آن در پارچه و لباس گرفته تا صنعت ساختمان سازی. الیاف مذکور در مصالح و متریال ساختمانی به عنوان عایق استفاده می‌گردند و می‌توانند در کاشی و مصالح کف، سیستم‌های حرارتی و عایق بندی لوله‌ها، مصالح دیوار و سقف، چسب‌ها، مصالح ضد حریق، سیمان و صفحات سیمانی مانند ایرانت و لوله‌های سیمانی کم فشار و پرفشار مورد استفاده قرار گیرند. هر چند می‌توان بیشترین مصرف از پنبه نسوز را در صنایع ساختمانی به ساخت صفحات سیمانی نسبت داد. پنبه نسوز به دلیل قیمت مقرون به صرفه در مقایسه با قیمت آجر نسوز، بهره مندی از خواص شیمیایی و فیزیکی ویژه در ساختمان سازی کاربرد دارد. اما صنایع دیگری نیز هستند که از این الیاف بهره می‌برند. برجسته ترین صنایعی که از پنبه نسوز استفاده می‌کنند عبارتند از:
- صنایع ساختمانی
- درزگیرهای آزبستی
- صنایع نساجی
- پلاستیک ها
- کاغذها و تخته‌های آزبستی
- صنایع اتومبیل سازی
? مطالعه بیشتر: انواع ملات ساختمانی و بررسی کاربرد هرکدام ?
چگونه از آزبست جلوگیری کنیم؟
می‌دانیم که در برخی از مواقع استفاده از پنبه نسوز در صنایع امری ناگزیر است، در چنین موقعیت‌هایی باید سعی کرد که از خطرات ناشی از آن جلوگیری کرد. به طور مثال هرگز موادی که فکر می‌کنید در آنها از پنبه نسوز استفاده شده است از طریق چکش، دریل و میخ سوراخ نکنید، به هیچ وجه نسبت به بریدن، حرکت دادن بدون تجهیزات ایمنی، اره کردن و یا شکستن این مواد اقدام نکنید. اگر قصد دارید محصولاتی که شامل پنبه نسوز هستند را منهدم کنید حتما متخصصان مشاوره بگیرید.
استنشاق یکی از اصلی ترین راه‌هایی است که باعث ورود مواد سمی به بدن می‌شود و انجام اعمالی مانند جارو کردن، الک کردن و نظافت که باعث ایجاد گرد و غبار می‌شوند، می‌تواند مواد سمی پنبه نسوز را وارد بدن کنند، پس هر گز در هنگام مواجه به محصولاتی که گمان می‌کنید شامل این الیاف هستند این اعمال را انجام ندهید و توصیه می‌کنیم که تا رسیدن تیم تخصصی مواد دارای پنبه نسوز را مرطوب نگه دارید تا ذرات آن در هوا پخش نشود. به طور جدی از غذا خوردن، نوشیدن و همچنین سیگار کشیدن در نزدیکی مواد دارای پنبه نسوز پرهیز کنید، زیرا خطر آن را تا ۳۰ درصد افزایش خواهد داد.
? مطالعه بیشتر: انواع سنگ ساختمانی، بررسی کاربرد و معرفی محبوب ترین آنها ?
جمع بندی
آزبست ماده معدنی است که در عین کاربردهای خوبی که می‌تواند داشته باشد بدون عیب نیست و فراوری الیاف ریز و نفوذ آنها در ریه و پرده جنب، منجر به بروز بیماری‌های وخیمی می‌شوند. پنبه نسوز یکی از مواد پرخطری است که در صنایع مختلف اعم از لوله‌های آزبستی سیمانی و لنت ترمز مورد استفاده قرار می‌گیرد اما با مضرات جدی همراه است. امروزه کارشناسان به علت خطرات ناشی از آن، سعی دارند که استفاده از این ماده را در صنایع مختلف محدود کنند و جایگزین‌های دیگری برای آن تولید شده است.